خلاصه

• گاز رادیواکتیوی است که در طبیعت و در هنگام تجزیه اورانیوم در خاک و سنگ تولید می شود.
• سرطان مرتبط: سرطان ریه
• مهمترین مسیر مواجهه: استنشاق
• منبع اولیه: در ساختمانها و از طریق کف ناتمام، لولای تخته بتنی دیوار، پمپ چاه توالت، پنجره و ترک و سوراخ ها در فونداسیونها
• مواجهات شغلی: کارگرانی که تحت ریسک مواجهه بالا با این ماده هستند، معدنکاران زیرزمین هستند.
• مواجهات در محیط زیست: در ساختمان های عمومی، مدارس، بیمارستانها و خانه های جدید و قدیمیتر یافت می شود/ میزان این گاز در محیط بسته و زیرزمین بیشتر است.
• حقیقت سریع: افرادی که سیگار می کشند و در معرض مواجهه با مقادیر زیاد رادون هستند، ریسک بالاتری از سرطان ریه دارند.

اطلاعات کلی

رادون گاز رادیواکتیوی است که در طبیعت تولید می شود. این ماده در حین تجزیه اورانیوم در خاک و سنگ آزاد می شود و بیرنگ، بی مزه و بی بوست [1National Toxicology Program. NTP 13th Report on Carcinogens for Ionizing Radiation (2014) (PDF)]. هنگامی که رادون تجزیه می شود، تشعشعات یونی و گونه های دیگری تولید می کند که تحت عنوان دختران یا نوادگان رادون به آنها اشاره می شود [2Agency for Toxic Substances and Disease Registry. ATSDR Toxicological Profile for Radon (2008) (PDF)]. رادون به اشکال ایزوتوپی مختلف یافت می شود؛ دو ایزوتوپ رادون که در غلظت های قابل توجه در محیط زیست انسانها یافت می شوند عبارتند از 222Rn و 220Rn (تورون) [1National Toxicology Program. NTP 13th Report on Carcinogens for Ionizing Radiation (2014) (PDF)]. 222Rn مهمترین ایزوتوپ رادون است زیرا 220Rn طول عمر بسیار کوتاهی دارد [1National Toxicology Program. NTP 13th Report on Carcinogens for Ionizing Radiation (2014) (PDF)].

رادون و محصولات حاصل از تجزیه آن، در هوا، آب و خاک وجود دارند. ممکن است رادون تحت عنوان آلفاترون یا نیترون نیز اشاره شود [3International Agency for Research Cancer. IARC monograph summary, Volume 78 (2001) (PDF)].

رادون توسط آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) بعنوان گروه 1، مواد سرطانزا برای انسانها، طبقه بندی می شود که ارتباطی مسلم با سرطان ریه دارد [3International Agency for Research Cancer. IARC monograph summary, Volume 78 (2001) (PDF)]. بازبینی 2012 IARC سرطانزایی گروه 1، این طبقه بندی را مجددا تایید کرد [4International Agency for Research Cancer. IARC monograph summary, Volume 100 Part D (2012) (PDF)].

مطالعات همه گیرشناسی مختلف، رابطه سببی بین مواجهه با گاز رادون در محل کار در دوزهای بالا و افزایش بروز سرطان ریه را نشان می دهند [1National Toxicology Program. NTP 13th Report on Carcinogens for Ionizing Radiation (2014) (PDF)]. مواجهه همزمان با رادون و دود سیگار، تاثیر هم افزایی بر پیشرفت سرطان ریه دارد [5US Environmental Protection Agency. EPA: Radon Health Risks (2015)،6US Environmental Protection Agency. EPA: Why is radon the public health risk that it is? (2014)].

کاربردهای اصلی

رادون، هدف صنعتی مهمی ندارد اما به مقادیر کم برای مقاصد تحقیقاتی یعنی برای شروع و تاثیر بر واکنش های شیمیایی تولید می شود [1National Toxicology Program. NTP 13th Report on Carcinogens for Ionizing Radiation (2014) (PDF)].

رادون در قدیم برای درمان زخم معده، آلرژی، ورم مفاصل و تومور استفاده می شد [1National Toxicology Program. NTP 13th Report on Carcinogens for Ionizing Radiation (2014) (PDF)]. امروز نیز در برخی کشورهای اروپایی برای اهداف درمانی مانند تسکین درد روماتیسم مفاصل استفاده می شود [7Falkenbach A, Kovacs J, Franke A, Jörgens K, Ammer K. “Radon therapy for the treatment of rheumatic diseases -review and meta-analysis of controlled clinical trials.” Rheumatol Int 2005;25(3):205-210.،8Franke A, Reiner L, Pratzel HG, Franke T, Resch KL. “Long-term efficacy of radon spa therapy in rheumatoid arthritis: a randomized, sham-controlled study and follow-up.” Rheumatology 2000;39:894-902.].

مرور کلی بر مواجهات در محیط زیست

مهمترین مسیر مواجهه با رادون در میان مردم عادی، استنشاق است. مواجهه با خوردن آب آشامیدنی آلوده محتمل است اما شواهد بسیار اندکی وجود دارد که نشان می دهد که خوردن رادون منجر به سرطان می شود [2Agency for Toxic Substances and Disease Registry. ATSDR Toxicological Profile for Radon (2008) (PDF)]. مواجهه با رادون در محیط زیست از طریق غبار موجود در فضای بسته، آب آشامیدنی، غذا و نوشیدنی ها، ناچیز و قابل چشم پوشی است.

میزان رادون در فضای بسته به میزان قابل توجهی بالاتر از فضای باز است. گاز رادون زمانی وارد ساختمانها می شود که فشار هوای فضا پایین تر از خاک اطراف فونداسیون است [9Health Canada. Radon: Is it in your home? (2014)]. این تفاوت فشار، هوا و سایر گازها از جمله رادون را از خلال ترک ها و سوراخ های فونداسیون، لولاهای ساختمان، شکاف های اطراف لوله ها، پمپ چاه توالت، لوله های فاضلاب، پنجره ها یا حفره های دیوارها وارد ساختمان می کند. رادون را می توان در آبهای زیرزمینی حاصل از چاه های خصوصی یا چاه های عمومی کوچک نیز یافت. زمانی که این آب از طریق دوش گرفتن، شستن لباس و پخت و پز به جریان می افتد می تواند در خانه منتشر شود [10Health Canada. Radon – Reduction Guide for Canadians (2013)].

غلظت رادون در محیط زیست به عوامل متفاوتی بستگی دارد از جمله ویژگی های ساختمان (بعنوان مثال تخلیه و درزگیری)، سبک زندگی ساکنین (بعنوان مثال استفاده از پنجره یا شومینه) و جغرافیای محلی و ویژگی های خاک [9Health Canada. Radon: Is it in your home? (2014)]. بیشترین غلظت در مناطق دارای اورانیوم و رسوبات کانه توریوم و گرانیت یافت می شود (که به طور طبیعی غلظت اورانیوم در آنجا بالاست) [2Agency for Toxic Substances and Disease Registry. ATSDR Toxicological Profile for Radon (2008) (PDF)]. میزان رادون در ساختمانها در فصول مختلف نیز متفاوت است و می تواند در 24 ساعت به میزان قابل توجهی (بواسطه فاکتور دو یا سه) تغییر کند [11Health Canada. Guide for Radon Measurements in Public Buildings (2016)]. بیشترین میزان معمولا در زمستان اتفاق می افتد زیرا پنجره ها و درها بسته می مانند و درزگیری می شوند و بنابراین تهویه کاهش می یابد. هنگامی که ساختمانها برای حفظ انرژی درزگیری می شوند، میزان بالاتری از رادون می تواند در خانه تجمع پیدا کند [12Jones B, Ridley I, Chalabi Z, Armstrong B, Davies M. “Home energy efficiency and radon related risk of lung cancer: modelling study.” BMJ 2014;348:f7493].

مرور کلی بر مواجهات در محل کار

استنشاق، مهمترین مسیر مواجهه در محیط کار است [2Agency for Toxic Substances and Disease Registry. ATSDR Toxicological Profile for Radon (2008) (PDF)]. رادون موجود در آب زیرزمینی، خاک یا مصالح ساختمانی می تواند وارد محیط کار شود و به ذرات رادیواکتیو تبدیل شود [3International Agency for Research Cancer. IARC monograph summary, Volume 78 (2001) (PDF)،4International Agency for Research Cancer. IARC monograph summary, Volume 100 Part D (2012) (PDF)]. در صنعت، گروههایی که بیشترین مواجهه با رادون را دارند، مدارس ابتدایی و راهنمایی، ادارات دولتی منطقه ای و استانی و دانشگاه ها هستند. از نظر محیط کار، بیشترین مواجهه در میان معاون های اداری، کارگران پشتیبانی ادارات دولتی، پرسنل پذیرش، معلمین مدارس ابتدایی و مهدکودک اتفاق می افتد. اغلب، میزان رادون در فضاهای بسته یا زیرزمینی (مخصوصا در معادن) در مقایسه با فضاهای باز بیشتر است [2Agency for Toxic Substances and Disease Registry. ATSDR Toxicological Profile for Radon (2008) (PDF)،4International Agency for Research Cancer. IARC monograph summary, Volume 100 Part D (2012) (PDF)]. کارگرانی که بیش از بقیه در معرض مواجهه با رادون هستند، آن دسته ای هستند که به کار معدن در زیر زمین مخصوصا معادن اورانیوم مشغول هستند [1National Toxicology Program. NTP 13th Report on Carcinogens for Ionizing Radiation (2014) (PDF)]. سایر کارگرانی که وقت خود را در زیر زمین سپری می کنند (مخصوصا کارگران مترو و تونل تاسیسات) در مناطقی که رادون در آنجا وجود دارد تحت ریسک بالایی هستند. کارگرانی که در هر نوع فضای بسته ای کار می کنند، نیز ممکن است در معرض مواجهه با این گاز باشند، مخصوصا اگر در مناطق و اتاقهایی کار کنند که غلظت رادون در آنجا زیاد است (مانند زیرزمینها).

سایر مشاغلی که پتانسیل مواجهه با رادون را دارند عبارتند از کارگران درمان ناتوانی آموزشی (مخصوصا در مناطق معدنی)، تولیدکنندگان کود فسفاتی، محققینی که از رادون استفاده می کنند و بیل مکانیکی های ساختمانی [13McGregor RG, Vasudev P, Letourneau EG, McCullough RS, Prantl FA, Taniguchi H. “Background Concentrations of Radon and Radon Daughters in Canadian Homes.” Health Phys 1980;32(2):285-289].

مواجهه با رادون در بسیاری از صنایع در میان کارگران به شکل گسترده اتفاق می افتد. گروه هایی که بیشترین پتانسیل سرطان مرتبط با رادون را دارند، عبارتند از ادارات مالی، بیمه، املاک، لیزینگ؛ بازرگانی؛ معدنکاری و استخراج نفت و گاز؛ و ادارات دولتی [14Occupational Cancer Research Centre. Burden of Occupational Cancer (2017)].

کاهش مواجهه

موثرترین روش کاهش سطح رادون در فضای بسته، تقلیل فشار خاک فعال است که شامل نصب پنکه و لوله تهویه در طبقه زیرزمین برای وارونه کردن جریان فشار هوا می باشد [9Health Canada. Radon: Is it in your home? (2014)]. تکنیک های دیگری نیز وجود دارد تا بتوان مواجهه با رادون را کاهش داد.