خلاصه
– یک آفت‌کش و آلاینده آلی پایدار که قبلا برای اهداف بهداشت عمومی مانند کنترل شپش استفاده می‌شد.
– سرطان مرتبط: لنفوم غیر هاجکین1.
– مهمترین راه مواجهه: تماس با پوست.
– موارد استفاده: درمان شپش سر و گال؛ قبلا به‌عنوان حشره‌کش در میوه‌ها، سبزیجات، محصولات جنگلی، دام، کُنده‌های چوب سخت و الوارها و دانه‌های بذر استفاده می‌شد.
– مواجهه شغلی: به‌دلیل استفاده محدود از لیندان، نگرانی کم است.
– مواجهه محیطی: از طریق استفاده به‌عنوان درمان شپش و گال؛ تقریبا 10 تا 35% لیندان از طریق پوست قابل جذب است.
اطلاعات کلی
لیندان نام رایج گاما-هگزاکلرو سیکلوهگزان (γ-HCH) است. لیندان یک آلاینده آلی پایدار (POP)2 است و در فهرست حذف تحت کنوانسیون استکهلم برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) در مورد POP قرار دارد [1Stockholm Convention. Listing of Persistent Organic Pollutants (POPs) in the Stockholm Convention (2008)]. در گذشته، لیندان در محیط‌های کشاورزی و برای درمان شپش در سگ‌ها استفاده می‌شد [2Health Canada. Drug Product Database Online Query (2016)]. با وجود اینکه دیگر در مقیاس بزرگ استفاده نمی‌شود، لیندان به‌دلیل انتقال طولانی مدت و ماندگاری محیطی آن در غذاهای بازاری و غذاهای سنتی شمالی یافت می‌شود [3Government of Canada. Managing Potentially Toxic Substances in Canada: A State of the Debate Report by the National Round Table on the Environment and the Economy (NRTEE) (2001) (PDF)،4Health Canada. Lindane Risk Assessment (2009) (PDF)].
HCH یک ماده شیمیایی سنتزی با هشت ایزومر (اشکال شیمیایی) است [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)]. گرید فنیHCH مخلوطی از چندین ایزومر است که یکی از آنها لیندان است (15-10% از مخلوط) [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)،6US National Library of Medicine. Hazardous Substances Data Bank (Search term: ‘lindane’)]. لیندان جامد سفید تا قهوه‌ای است که در آب حل می‌شود [7National Toxicology Program (NTP). Report on Carcinogens: Lindane, Hexachlorocyclohexane (Technical Grade), and Other Hexachlorocyclohexane Isomers (2014) (PDF)]. مترادف‌ها و نام‌های متعدد دیگری نیز وجود دارد. برای اطلاعات بیشتر به بانک اطلاعات مواد خطرناک (HSDB)3 مراجعه کنید [6US National Library of Medicine. Hazardous Substances Data Bank (Search term: ‘lindane’)].
در ژوئن 2015، آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) لیندان را برای انسان در دسته مواد سرطانزا طبقه‌بندی کرد (گروه 1) [8International Agency for Research on Cancer (IARC). IARC Monographs, Volume 113 (2017) (PDF)]. این طبقه بندی براساس شواهد کافی از سرطان‌زایی در انسان برای لنفوم غیر هاجکین در هر دو محیط شغلی و غیر شغلی بود. همچنین شواهد کافی مبنی بر اینکه لیندان می‌تواند باعث ایجاد سرطان در حیوانات آزمایشگاهی شود و شواهد قوی مبنی بر اینکه لیندان می‌تواند سیستم ایمنی بدن انسان را سرکوب کند، وجود داشت [8International Agency for Research on Cancer (IARC). IARC Monographs, Volume 113 (2017) (PDF)].
مواجهه حاد با لیندان سیستم عصبی را هدف قرار می‌دهد و می‌تواند منجر به تحریک‌پذیری بیش از حد، حمله تشنجی، تشنج، استفراغ و حالت تهوع و همچنین اختلالات خونی و تغییرات در سطوح هورمونی در خون شود [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)].
کاربردهای اصلی
در گذشته، لیندان به‌عنوان حشره‌کش روی میوه‌ها، سبزیجات، محصولات جنگلی، دام، کُنده‌های چوب و الوار و دانه‌های بذر مورد استفاده قرار می‌گرفت [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)،7National Toxicology Program (NTP). Report on Carcinogens: Lindane, Hexachlorocyclohexane (Technical Grade), and Other Hexachlorocyclohexane Isomers (2014) (PDF)]. در کانادا لیندان عمدتا در محصولات کلزا و ذرت استفاده می‌شد [9Commission for Environmental Cooperation. The North American Regional Action Plan (NARAP) on Lindane and other hexachlorocyclohexane (HCH) Isomers (2006) (PDF)]. از سال 1999، استفاده از لیندان به‌شدت محدود شد، و تا سال 2001 و 2004، استفاده از آن بر روی دام و تمام محصولات کشاورزی باقی مانده ممنوع شد [9Commission for Environmental Cooperation. The North American Regional Action Plan (NARAP) on Lindane and other hexachlorocyclohexane (HCH) Isomers (2006) (PDF)].
لیندان صرفا به‌عنوان یک اقدام کنترلی ثانویه برای شپش سر و گال تحت معافیت از قانون غذا و دارو استفاده شد، که در 4 آوریل 2016 منقضی شد. توقف داروهای مبتنی بر لیندان – شامل دفع ذخایر باقی‌مانده لیندان و محصولات حاوی آن به روشی سازگار با محیط زیست – باید مداوم یا تقریبا کامل شده باشند [10Government of Canada. Update to Canada’s National Implementation Plan under the Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants (2013)].
بررسی مواجهه‌های محیطی
سرنوشت زیست محیطی
لیندان به‌طور طبیعی ایجاد نمی‌شود. اگرچه لیندان تجزیه‌پذیر است، اما روند تجزیه آن کند است و بنابراین پس از اضافه شدن به محیط از طریق فعالیت‌های انسانی باقی می ماند [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)].
لیندان ممکن است در هوا، خاک، رسوبات و آب یافت شود [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)]. عموما حلالیت کمی در آب دارد، از خاک و آب فرّار است، به‌دلیل جذب زیاد، قابلیت تحرک کم در خاک و پتانسیل تجمع زیستی دارد [4Health Canada. Lindane Risk Assessment (2009) (PDF)].
تبخیر از خاک مهمترین راه امحا (از بین بردن) لیندان است [4Health Canada. Lindane Risk Assessment (2009) (PDF)]. به‌صورت بخار در هوا به ذرات گرد و غبار میچسبد، و می‌تواند روی آنها باقی بماند و بسته به فصل و شرایط آب و هوایی مسافت‌های طولانی را طی کند [3Government of Canada. Managing Potentially Toxic Substances in Canada: A State of the Debate Report by the National Round Table on the Environment and the Economy (NRTEE) (2001) (PDF)،5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)]. یکی دیگر از منابع اصلی لیندان در هوا ذرات غبار نشتی است که در اثر فرسایش خاک آلوده توسط باد منتشر می‌شود [3Government of Canada. Managing Potentially Toxic Substances in Canada: A State of the Debate Report by the National Round Table on the Environment and the Economy (NRTEE) (2001) (PDF)]. ذرات آلوده به‌تدریج با باران یا سایر ترکیبات موجود در اتمسفر تجزیه و حذف می‌شوند [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)].
راه‌های مواجهه
عموم مردم ممکن است از طریق جذب پوستی، خوردن غذاهای آلوده، تنفس هوای آلوده یا تماس با خاک یا آب آلوده در معرض لیندان قرار گیرند [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)]. لیندان به بسیاری مواد دیگر از جمله کلروفنلها متابولیزه می‌شود که برخی از آنها سمی هستند [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)].
ازآنجاکه لیندان قبلا برای درمان شپش و سایر انگل‌ها استفاده می‌شد، جذب پوستی مهمترین راه مواجهه با آن است. جذب پوستی معمولا بین 10 تا 35% متغیر است، گرچه برخی مطالعات مقادیر جذب را از 9% تا 100% اندازه‌گیری کردند. جذب به فرمول آفت‌کش و خصوصیات پوستی فرد در معرض آن بستگی دارد [4Health Canada. Lindane Risk Assessment (2009) (PDF)]. تغییر 20 برابری در جذب برای کودکان به‌دلیل افزایش نسبت سطح به حجم گزارش شده است [4Health Canada. Lindane Risk Assessment (2009) (PDF)،5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)].
لیندان در بافت‌های چربی موجودات زنده زیست انباشتگی دارد [3Government of Canada. Managing Potentially Toxic Substances in Canada: A State of the Debate Report by the National Round Table on the Environment and the Economy (NRTEE) (2001) (PDF)]. بنابراین غذاهایی که بیشترین پتانسیل برای حفظ و انتقال لیندان را دارند عبارتند از شیر، تخم مرغ، سایر محصولات لبنی و برخی غذاهای دریایی. ترشی‌ها و قارچ خام نیز ممکن است حاوی غلظت بالایی از لیندان باشند [7National Toxicology Program (NTP). Report on Carcinogens: Lindane, Hexachlorocyclohexane (Technical Grade), and Other Hexachlorocyclohexane Isomers (2014) (PDF)]. مواجهه می‌تواند از طریق باقی مانده‌های لیندان روی محصولات غذایی یا تجمع در بافت حیوانی رخ دهد. لیندان در شیر مادر نیز یافت شده است [5Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Hexachlorocyclohexane (2005) (PDF)].
CAREX کانادا برآورد می‌کند که کمتر از یک سرطان در هر میلیون نفر به‌دلیل مواجهه از طریق رژیم غذایی (شامل آب آشامیدنی، غذاها و نوشیدنی‌ها) رخ می‌دهد، که نشان می‌دهد مواجهه از این مسیر منجر به افزایش خطر سرطان نمی‌شود (کیفیت داده بسیار پایین).
CAREX کانادا همچنین تخمین می‌زند که سطوح لیندان در هوای بیرون (کیفیت داده متوسط) و غبار داخل خانه (کیفیت داده پایین) منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان نمی‌شود. با وجود این، تخمین می‌زنیم که غلظت لیندان در هوای داخلی منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان (کیفیت داده بسیار پایین) می‌شود. انتشار لیندان قابل گزارش به فهرست ملی انتشار آلاینده (NPRI)4 نیست [11Environment and Climate Change Canada. National Pollutant Release Inventory (NPRI) Facility Search (Search term: ‘Lindane’)].
بررسی مواجهه شغلی
استنشاق، تماس پوستی و بلع راه‌های بالقوه مواجهه شغلی هستند [7National Toxicology Program (NTP). Report on Carcinogens: Lindane, Hexachlorocyclohexane (Technical Grade), and Other Hexachlorocyclohexane Isomers (2014) (PDF)]. در گذشته، کارگران از طریق اختلاط، بارگذاری، یا استفاده از آفت‌کش طی تیمار بذر و هنگام جابجایی و کاشت بذر تیمار شده در معرض لیندان قرار می‌گرفتند [4Health Canada. Lindane Risk Assessment (2009) (PDF)].
1Non-Hodgkin lymphoma
2persistent organic pollutant
3Hazardous Substances Data Bank
4national pollutant release inventory
