اطلاعات کلی
نیتروبنزن، مایعی زرد و روغنی با بویی شبیه بادام است که به مدت چند سال است که بعنوان واسطه شیمیایی در تجارت استفاده می شود [1International Agency for Research on Cancer (IARC). Monograph summary, Volume 65 (1996) (PDF)]. نیتروبنزن به صورت طبیعی تشکیل نمی شود. این ماده از طریق نیتراسیون بنزن تشکیل می شود [2National Toxicology Program (NTP). 14th Report on Carcinogens for Nitrobenzene (2016) (PDF)].
نیتروبنزن تحت عنوان مونونیتروبنزن یا نیتروبنزول نیز اشاره می شود؛ معادل ها و اسامی دیگر این محصول در بانک داده های مواد خطرناک (HSDB) فهرست وار بیان می شوند [3US National Library of Medicine. Hazardous Substances Data Bank (Search term: ‘Nitrobenzene’)].
بر اساس مطالعات انجام شده روی حیوانات آزمایشگاهی، نیتروبنزن توسط آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) بعنوان گروه 2B، موادی که احتمالا برای انسانها سرطانزا هستند، طبقه بندی شده است [1International Agency for Research on Cancer (IARC). Monograph summary, Volume 65 (1996) (PDF)]. موش و موش های صحرایی که در معرض مواجهه با نیتروبنزن قرار داشتند، شاهد افزایش بروز تومور در اعضای مختلف بدن از جمله شش، کبد و تیروئید بودند [1International Agency for Research on Cancer (IARC). Monograph summary, Volume 65 (1996) (PDF)،2National Toxicology Program (NTP). 14th Report on Carcinogens for Nitrobenzene (2016) (PDF)]. داده های مرتبط با سرطانزایی در انسان، در هنگام ارزیابی محدود بودند، اگرچه پس از آن ،تعداد محدودی مطالعه روی نیتروبنزن منتشر شده است [1International Agency for Research on Cancer (IARC). Monograph summary, Volume 65 (1996) (PDF)،4Carreon T, Hein MJ, Viet SM, Ruder AM.“Bladder cancer incidence among workers exposed to o-toluidine, aniline and nitrobenzene at a rubber chemical manufacturing plant.” Occ & Env Med 2013; 71(3):175-182.]. داده های حاصل از مسمومیت ها، برخی عوارض جانبی را در انسانها در نتیجه مواجهه دهانی، استنشاقی یا پوستی با نیتروبنزن ایجاد کرده اند [5National Toxicology Program (NTP). Report on Carcinogens Background Document for Nitrobenzene, prepared for US Dept. of Health and Human Service (2002) (PDF)]. فروبردن به شکل حاد یا استنشاق مزمن نیتروبنزن می تواند باعث کم خونی گردد [6Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Nitrobenzene (1990) (PDF)]. تاثیر این ماده روی کبد (هپاتیت سمی) و طحال گزارش شده است [7Health Canada. Prioritization of the DSL (2006)]. نیتروبنزن می تواند پوست و چشمها را تحریک کند [6Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Nitrobenzene (1990) (PDF)].
کاربردهای اصلی
نیتروبنزن در درجه اول برای تهیه آنیلین (97درصد) استفاده می شد که خود برای تولید دی ایزوسیانات دی فنیل متان (MDI) برای کف پلی اورتان استفاده می گردد [2National Toxicology Program (NTP). 14th Report on Carcinogens for Nitrobenzene (2016) (PDF)]. سایر کاربردهای نیتروبنزن عبارتند از: تهیه مواد شیمیایی پلاستیکی، علف کش، رنگ مو، رنگدانه، فیبر و سایر مواد شیمیایی؛ همچنین بعنوان حلال در پالایش نفت عمل می کند؛ و تولید ترکیبات آلی از جمله استامینوفن [2National Toxicology Program (NTP). 14th Report on Carcinogens for Nitrobenzene (2016) (PDF)،8International Programme on Chemical Safety (IPCS) INCHEM. Environmental Health Criteria Sheet for Nitrobenzene (2003) (PDF)]. از قدیم، نیتروبنزن بعنوان ماده افزودنی غذا و ماده اولیه در واکس کفش و ضد عفونی کننده های مختلف استفاده شد [8International Programme on Chemical Safety (IPCS) INCHEM. Environmental Health Criteria Sheet for Nitrobenzene (2003) (PDF)].
مروری کلی بر مواجهات زیست محیطی
به واسطه ویژگی های شیمیایی نیتروبنزن، این ماده فرار بوده و از آب وارد هوا می شود [9World Health Organization (WHO). Nitrobenzene in Drinking-water Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water Quality (2009) (PDF)]. بنابراین، بیشترین احتمال مواجهه با نیتروبنزن، هوای محیط است [2National Toxicology Program (NTP). 14th Report on Carcinogens for Nitrobenzene (2016) (PDF)]. میزان هوای آلوده بیشتری را می توان در مجاورت کارخانجات تولید، مخصوصا پالایش نفت و زغالسنگ و کارخانه های تولید برخی مواد شیمیایی مشاهده کرد. نیتروبنزن تجمع زیستی پیدا نمی کند [9World Health Organization (WHO). Nitrobenzene in Drinking-water Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water Quality (2009) (PDF)].
نیتروبنزن در محل های سوزاندن لجن و در نزدیکی محل های دفع پسماند نیز کشف شده است [8International Programme on Chemical Safety (IPCS) INCHEM. Environmental Health Criteria Sheet for Nitrobenzene (2003) (PDF)]. اگرچه ممکن است این ماده در آب پسماند حاصل از تولید (مخصوصا صنایع پلاستیک سازی و شیمی آلی) نیز یافت شود، اما بیشتر نیتروبنزن با ارگانیسم های فاضلاب و نورکافت یا انتقال به هوا منتقل می شود که میزان آن را در آب کاهش می دهد [9World Health Organization (WHO). Nitrobenzene in Drinking-water Background document for development of WHO Guidelines for Drinking-water Quality (2009) (PDF)]. پتانسیل آلودگی آب زیرزمینی بیش از آب سطح زمین است.
واکنش فوتوشیمیایی اکسیدهای نیتروز و بنزن (از اگزوز اتومبیل) در میزان نیتروبنزن هوای آزاد در گذشته نقش داشته است. اما محدودیت های موجود برای میزان بنزن در بنزین، نیتروبنزن موجود در جو را کاهش داده است [6Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Nitrobenzene (1990) (PDF)].
مروری کلی بر مواجهات در محل کار
مهمترین راه های مواجهه با نیتروبنزن در محل کار عبارتست از استنشاق بخار آن و تماس پوستی با شکل بخار یا مایع این محصول [2National Toxicology Program (NTP). 14th Report on Carcinogens for Nitrobenzene (2016) (PDF)]. بزرگترین گروه های صنعتی که در معرض مواجهه با نیتروبنزن قرار دارند، عبارتند از اپراتورهای کارخانجات گندزدایی آب و پسماند، شیمیدانها، اپراتورهای کنترل و فراوری مرکزی در فراوری بنزین، گاز و مواد شیمیایی و اپراتورهای ماشینهای کارخانجات مواد شیمیایی. سایر مشاغلی که بطور بالقوه در معرض مواجهه با این ماده هستند عبارتند از پرسنل نگهداری تجهیزات یا سرایدارهایی که در تهیه مواد شیمیایی یا آزمایشگاه هایی کار می کنند که در آنجا از نیتروبنزن استفاده می شود [6Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological Profile for Nitrobenzene (1990) (PDF)]. کنترلهای مهندسی (فیلترهای فعال زغال چوب) و سیستم های بسته، انتشار نیتروبنزن را در حین تولید کاهش می دهند [2National Toxicology Program (NTP). 14th Report on Carcinogens for Nitrobenzene (2016) (PDF)].
